บทที่สอง ไวยกรณ์ ภาษาอ่าข่า
คำนาม (
คำที่ใช้เรียกชื่อคน สัตว์ พืช สิ่งของ
สภาพ ลักษณะ )
คน - Tsawrhaq
|
สัตว์- Jeiqzaq
|
สิ่งของ- Mrmyawq
|
จักรวาล -Mq
|
สถานที่ –
Arduq arzar
|
อ่าข่า Aqkaq
|
ช้าง Yama
|
เสื้อ Paerkhanq
|
ร้อน
yawlanr
|
เชียงราย Jeiqhaq
|
พ่อ Aqda
|
แมว Armir
|
บ้าน ymr
|
ฝน
Mqyaer
|
หมู่บ้าน Pu
|
คนแก่ Tsawmawq
|
นก Arjir
|
หนังสือ Pardmq
|
แสงแดด Mqtsar
|
ร้านค้า Siqdaq
|
พระ Paerxeer
|
ลิง
Armyovq
|
รถยน Lo,lawqliq
|
พระจันทร์ Bala
|
บ้าน Nymr
|
เด็ก Zaq
|
ปลา Ngaqxaq
|
เข็ม Aqghawvq
|
โลก Mirtsaq
|
ไร่
yar
|
พี่สะใภ้ Aqtsu
|
เสือ Khaqlaq
|
เก้าอี้ Neerbov
|
ดวงอาทิตย์ Nanrma
|
ป่าช้า Lmqbymr
|
·
ลักษณะนาม (
คำลักษณะนาม เป็นคำบอกลักษณะของคำนาม
)
รองเท้า Saeqnawv tiq dzmr
ตะเกียบ Tsidar tiq dzm
เสื้อผ้า Mawq tsoeq
tiq xaev
กางเกง, Lavqdi tiq
kanr
เข็ม Aqghawvq tiq
kanr
หมวก Uqkhov tiq siq
กระดาษ Seqghaq tiq
tavq
ใบไม้ Arpavq tiq pavq
ไม้ไผ่ (ลำ) Masaq tiq kanq
กอไผ่
Masaq
tiq bawq
ไผ่เป็นข้อ Masaq tiq tseevq
ไผ่ ปล้อง Masaq tiq law
ไผ่
กองข้าว Caer tiq bymr
คน Tsawr haq tiq ghaq
ม้า Manq tiq mawr
ฟักทอง,ก้อนหิน Mardae tiq siq , khaqlo tiq siq
ก้อนดิน MirTsaq tiq khor
ไร่
Yar tiq kawq
สรรพนาม ( คือ คำที่ใช้แทนนามในประโยคสื่อสาร เราใช้คำสรรพนามเพื่อไม่ต้องกล่าวคำนามซ้ำๆ)
ฉัน Ngar
เธอ
Nawr
อย่างพวกคุณ nawq ha mavq
อย่างพวกฉัน ngaq ha mavq
เขา
Aqyawvq
คนอื่น Aqcawq
พวกเขา
Aqyawvq mavq , khoer deq, khoer mavq
พวกเขาสองคน Aqha nyavq
พวกเธอ Naw mavq
พวกเธอสองคน Naw nyavq
พวกเรา (มากกว่า 3 คน) Aqdee mavq
พวกเราสองคน Ar dee nyavq
หมายเหตุ Arnyavq ย่อมาจาก aqdee nyiq ghaq.
กริยา
(กริยา คือ
คำที่แสดงอาการ สภาพ หรือการกระทำของคำนาม และคำสรรพนามในประโยคคำกริยาบางคำอาจมี ความหมายสมบูรณ์ในตัวเอง
บางคำต้องมีคำอื่นมาประกอบ และบางคำต้องไปประกอบคำอื่นเพื่อขยายความ)
กิน Dzaq-e
ร้องไห้ Ngoer-e
นั่ง Neer-e
หัวเราะ Eer-e
รัก Gaq-e
ตี Diq-e
โกรธ Neema paer-e
เดิน Can-e
วิ่ง Caev coeq coeq-e
ขว้าง, โยน Biq-e
· การผูกประโยค ชื่อเรื่อง ประโยคบอกเล่า กาล
อดีตกาล ปัจจุบันกาล อนาคตกาล
Ø
ฉันเขียนภาษาอ่าข่าเป็นแล้ว
Ngar
Aqkaq sanqbovq bovq nya lar maq.
Ø
คนอ่าข่าอยู่เยอะที่สุดที่จังหวัดเชียงราย
Aqkaq tsawr jeq Jeiqhaq meq –anr jawr myaq dzaeq mae.
Ø
คนอ่าข่าอยู่ใน 5 ประเทศทั่วโลก
Aqkaq 5
meq –anr bae jawr –a.
Ø
ปีที่แล้วฉันยังเขียนภาษาอ่าข่าไม่เป็น
Mir neev khovq ngar aqkaq dawq maq bovq
nya.
Ø
เมื่อก่อนเพื่อนฉันเป็นคนผอมมาก
Arhuba ngaq-e cawq yaw deer ma-aer jae-aq.
Ø
เมื่อวานพ่อไปไร่คนเดียว
- Mirnan aqda tiq ghaq taevq-aer yarngae ir- aq.
Ø
อีกสักครู่ฉันจะไปเรียนหนังสือแล้ว
Tiqkhaeq
nar ngar sanqbovq dzaw ir mar.
Ø
พรุ่งนี้แม่จะไปในเมือง
Niqxawq aqma meq-anr
ir-e ghae-a.
Ø
เดือนหน้า จะถึงพิธีโล้ชิงช้าแล้ว
Tavq
siq-anr yaerkuq dzaq-e aqpoeq kev lar maeq.
Ø
ในปีหน้าพี่ชายบอกว่าจะปลูกกาแฟเพิ่ม
Neeyavq khovq ardov aer-e kafae ka lanq-ei
jeir.
· ประโยคคำถาม
·
Ø
เธอไปไหน Nawr aqgar ir-ei.
Ø
เขากลับบ้านตั้งแต่เมื่อไร Aqyawvq irkanr aqmyan nae ovq leir-aq.
Ø
เธอกินข้าวหรือยัง Nawr Hawq dzaq
maq laq.
Ø
วันนี้เธอว่างไหม Iqnan nawr dan
ma laq.
Ø
กรุงเทพยังมีน้ำท่วมอยู่ไหม
Kuvrtei meq ircuvq danq mae siq laq.
· ประโยคตอบรับ – ปฏิเสธ
# เธออยากจะไปเมืองจีนหรือเปล่า? Nawr
lavqbeeq meq-anr lei mawvq mir-a laq?
# อยากไปสิ Lei mawvq mir-a.
# ฉันยืมเงิน 10,000
บาทของเธอได้ไหม?
Ngar nawq-anr pyur 10,000 ngaq nya mae laq?
#ยืมไม่ได้ ฉันไม่มีเงิน Maq ngaq nya Ngar
pyur maq anr.
#วันนี้เธอกินข้าวกับอะไร? Iqnan nawr hawq aqjeiq naevq-aer dzaq-eiq ?
#วันนี้ฉันกินข้าวกับปลา Iqnan
ngar ngaqxaq naevq-aer dzaq-eiq.